Financieringssysteem gaat ten koste van leraren

Vanaf 1995 is in het hele onderwijs geleidelijk aan de lumpsum ingevoerd. Schoolbesturen krijgen van de overheid een zak met geld, die ze naar eigen inzicht mogen besteden. Waar dat geld precies aan uitgegeven wordt, is lang niet altijd duidelijk. Ook al omdat schoolbesturen daar niet of nauwelijks verantwoording over hoeven af te leggen.

Het onderwijs is niet altijd via de lumpsum bekostigd. Tot midden jaren negentig betaalde de overheid de kosten zelf. Dat ging op declaratiebasis. Scholen declareerden hun kosten voor personeel en materiële zaken bij de overheid. Voor de schoolgebouwen zorgde de Rijksgebouwendienst. Het probleem van dit systeem was dat de begroting van het ministerie van Onderwijs regelmatig uit de hand liep. Als er een nieuwe regeling werd ingevoerd, kwamen er vaak meer declaraties binnen dan was begroot. Ook voor scholen was dit systeem problematisch. Als schoolbestuur had je eigenlijk niets te vertellen over wat je kon besteden in de school. Je kreeg weliswaar budget voor personeel, maar als je bijvoorbeeld een extra docent voor achterstandsleerlingen wilde aantrekken, was dat niet mogelijk. Want dat viel niet binnen de regels van het systeem. Zowel de overheid als de onderwijsbestuurders wilden dus graag af van het declaratiestelsel dat als star en bureaucratisch werd beschouwd.

Lumpsum in plaats van declaraties

Vanwege de oplopende kosten voor de overheid en het gebrek aan beleidsvrijheid van de scholen en schoolbesturen, werd in 1995 de lumpsumfinanciering ingevoerd. Eerst in het voortgezet onderwijs, mbo en hbo, later in 2006 ook in het basisonderwijs. Schoolbesturen kregen van de overheid jaarlijks één bedrag, gebaseerd op het aantal leerlingen, waarvan ze alle kosten moesten betalen. Voor het mbo en hbo gold dat ook voor de huisvestingskosten. Daar stond tegenover dat schoolbesturen het geld naar eigen inzicht mochten besteden. Het idee was dat schoolbesturen beter dan de centrale overheid zouden weten waar het geld in de scholen aan uitgegeven moest worden, omdat ze dichter op de werkvloer stonden. Bijkomend voordeel was dat de overheid niet steeds hoefde bij te passen als het budget overschreden werd. 

Tegelijkertijd met de invoering van de lumpsum vond een proces van schaalvergroting plaats. Daartoe aangemoedigd door het ministerie, gingen scholen massaal fuseren tot grote besturen. De redenering was dat de toegenomen verantwoordelijkheid van schoolbesturen een grotere professionaliteit vereiste. In zekere zin klopte dit ook, want schoolbesturen kregen veel meer taken op hun bordje. Naast onderwijs, moesten ze zich gaan bezighouden met administratie, financiën, ICT – en in het geval van het mbo, hbo en universiteiten ook nog met huisvesting. Bovendien moesten scholen met elkaar gaan concurreren om de leerling, want de hoogte van de lumpsum werd en wordt voor een belangrijk deel bepaald door het aantal leerlingen. Ze moesten dus ook aan marketing gaan doen.