‘Er bestaan wel degelijk alternatieven voor de privatiseringspolitiek’

Om dezelfde redenen zijn private waterbedrijven niet geïnteresseerd in het voorkomen van de vervuiling van water. Water zuiveren is immers een zeer winstgevende economische activiteit waar ook heel wat chemi­caliën aan te pas komen.Parijs toont aan dat het anders kan. De stad draaide de privatisering van het waterbedrijf terug. Sindsdien werkt Eau de Paris samen met de boeren van het omliggende platteland om het gebruik van pesticiden te verminderen. Zuiverder water stroomopwaarts van de Seine betekent minder dure zuiveringschemicaliën en dus ook goedkoper drinkwater voor de Parijzenaars. Het toont aan dat sociaal én ecologisch perfect samengaan dankzij het publieke eigendom van nutsvoor­zieningen.’

Wat is eigenlijk het fundamentele verschil tussen de publieke sector en de private sector?

‘De waarden van de publieke sector draaien om universaliteit en betaalbaarheid. Universaliteit betekent dat de dienstverlening toegankelijk moet zijn voor alle inwoners van een stad of land. Private dienstverleners zijn vooral geïnteresseerd in de gebieden waar ze het meeste winst kunnen maken. Betaalbaarheid is de hoeksteen van de sociale missie die de publieke sector uitvoert. In Spanje en het Verenigd Koninkrijk kan 10 tot 20 procent van de gezinnen de energierekening niet betalen. Private nutsbedrijven kunnen gemakkelijker een klant laten vallen als er geen wettelijke beschermingen voorzien zijn.

Energie zou een publiek goed moeten zijn waar iedere burger recht op heeft. Ik zou durven zeggen dat de bescherming van werkers ook een belangrijke publieke waarde is. Goede loon- en arbeidsomstandigheden vertalen zichzelf in kwaliteitsvolle dienst­verlening. Je moet de werkers van de publieke diensten naar waarde schatten. Reddingswerkers, brandweerlieden, politieagenten en verpleegkundigen zijn in Japan ongelooflijk toegewijd aan hun taken. Deze plichtstrouw staat in schril contrast tot het oppor­tunisme van private spelers in pps-constructies. Ze doen er vaak alles aan om geen diensten te moeten leveren in het geval dat uitzonderlijke omstandigheden zich zouden voordoen. Het is daarom ook belangrijk om te kijken wat de afgesloten contracten daarover zeggen. Eigenlijk is het absurd. Een ramp doet zich voor en overheden moeten eerst onderhandelen met de private partner om te zien wie wat moet doen. Dit komt helaas vaker en vaker voor.’

PPS heeft ook een kwalijke reputatie als het aankomt op het afleggen van verantwoording. Op welke manier kunnen stedelijke diensten en bedrijven dat beter doen?

‘PPS-contracten zijn notoir complex. Overheden betalen zich blauw aan advocaten om ze te doorgronden en op te maken. Advocatenkosten vertegenwoordigen gemiddeld wel tien tot twintig procent van het budget. Dat komt ook doordat lokale besturen vaak gerechtelijke stappen moeten zetten om zelfs maar inzage te krijgen in de boekhouding van de private partner.

Een sprekend voorbeeld komt uit Berlijn, waar de lokale raadsleden niet eens het pps-contract mochten inkijken. Het vergde een heus burgerreferendum om dit uiteindelijk mogelijk te maken. Overheden daarentegen zijn gebonden aan transparantie. Publiek eigendom stelt burgers ook in staat om collectieve keuzes te maken over de diensten die zij willen. Ze zijn dus een belangrijke voorwaarde voor economische democratie. De overdracht van privaat eigendom in publieke handen is op zichzelf niet voldoende om corruptie uit te bannen. We hebben ook behoefte aan democratische, transparante beslissingsstructuren die we ter verantwoording kunnen roepen. In Spanje maken politieke burgerplatforms zoals Barcelona En Comu daar volop werk van door werkers en burgers te betrekken bij de organisatie van de dienstverlening. Deze participatie kan alleen maar werken indien er volledige transpa­rantie is over financiële en operationele informatie. Je kan nog een stap verder gaan door sommige zetels in de raden van bestuur te reserveren voor werkers en burgers. Zo creëer je een klimaat van betrokkenheid en machtsdeling waarin corruptie weinig kansen krijgt.’

Tot slot, welke bijdrage kunnen vakbonden leveren in de strijd van de pro-publieke beweging voor democratische, participatieve en doeltreffende publieke diensten?

‘De werkers van de publieke diensten zijn er voor de burger. Het is wat hen drijft en motiveert. Ze maken overigens ook zelf deel uit van de gemeenschappen waaraan ze diensten leveren. Daardoor kunnen ze kijken naar de publieke diensten vanuit het perspectief van werker én gebruiker. Net daarom is de bijdrage van vakbonden uit de publieke sector cruciaal. Vakbonden kunnen grote overwin­ningen boeken als ze de gebruikers betrekken in hun strijd voor betere publieke diensten. De strijd van vakbonden kan zich niet alleen beperken tot goede loon- en arbeidsomstandigheden. Ze moeten ook opkomen voor de niet-werkgerela­teerde belangen van werkende mensen en burgers.

Er zijn veel goede voorbeelden van dit ‘sociaal syndicalisme’ of ‘gemeenschapssyndicalisme’. In Canada, Noorwegen, Italië en Uruguay namen vakbonden het voortouw in de progressieve strijd. In Colombia bieden vakbonden van de publieke waterbedrijven assistentie aan volkswijken die door de staat ‘vergeten’ zijn. Coalities tussen vakbonden en burgers zijn bijzonder krachtig. In Jakarta (Indonesië) en Lagos (Nigeria) slaagden ze erin om de privatisering van de waterbedrijven ongedaan te maken. We hebben behoefte aan meer van dat soort overwinningen. Ze komen in de media en inspireren mensen uit andere steden om hetzelfde te doen. Vakbonden en organisaties zoals Transnational Institute moeten de verhalen vertellen van lokale gemeenschappen die zich inspannen voor betere, meer democratische en universele publieke diensten. Er bestaan wel degelijk alternatieven voor de rampzalige privatiserings­politiek.’ 

Dit interview verscheen oorspronkelijk op 5 april 2018 op apache.be

Dries Goedertier is adviseur voor de studiedienst van de Belgische vakbond ACOD (Algemene Centrale der Openbare Diensten).

Robrecht Vanderbeeken is algemeen secretaris van ACOD Cultuur.