Spanning augustus 2012 :: Paul Krugman: Stop deze depressie nu

Stop deze depressie nu

Tekst: David Hollanders

Dat er sinds 2008 een economische crisis is, staat niet ter discussie. De oplossing wel: bezuinigingen of hogere overheidsuitgaven. In Nederland werd dit economische dispuut bij het lente-akkoord teruggebracht tot de vraag of de Europese norm van 3 procent begrotingstekort noodzakelijk is voor gezonde staatsfinanciën danwel de economie kapot bezuinigt. Volgens Nobelprijswinnaar Paul Krugman kan de overheid de economische crisis oplossen met één eenvoudige maatregel: meer uitgeven.

Recessies zijn van alle tijden, stelt Krugman in End this Depression now, maar worden normaliter redelijk snel en effectief beëindigd door de centrale bank. Die verlaagt de rente, wat zowel investeringen door bedrijven stimuleert als (met schuld gefinancierde) consumptie (met name huizenverkoop). De vraag naar goederen en diensten stijgt, wat leidt tot meer productie en daarmee meer werkgelegenheid.

Ook de afgelopen jaren hebben de Amerikaanse en Europese centrale banken de rente verlaagt, naar ongekende laagtes van respectievelijk 0 en 0,75 procent. Ditmaal blijft herstel evenwel uit; de werkloosheid in Europa en de VS ligt boven de 10 procent en de groei stagneerde. Waarom schiet het monetaire beleid nu tekort? Het antwoord van Krugman is dat we in een liquidity trap zitten. De extreem lage rentes zijn alsnog te hoog om consumenten meer te laten uitgeven. Daarvoor zijn de schulden inmiddels te hoog; huishoudens proberen schulden af te lossen of te sparen. En voor bedrijven heeft het geen zin te investeren als de omzet daalt. Eigenlijk zou de rente dus negatief moeten zijn om de economie te stimuleren, maar negatieve rentes zijn onmogelijk. Zie daar de liquiditeitsval.

Maar is het niet verstandig om hoge schulden af te betalen? Voor individuen kan het inderdaad verstandig zijn om minder uit te geven dan het inkomen. Maar het cruciale punt is, aldus Krugman, dat het desastreus is als iedereen dat tegelijkertijd probeert te doen. Collectief kunnen we niet minder uitgeven dan we verdienen en niet ieder land kan meer exporteren dan importeren (en daarmee een betalingsbalansoverschot hebben). Als iedereen in de economie spaart of bezuinigt, zijn vraaguitval, recessies en werkloosheid het gevolg. De crisis heeft dus niets te maken met te hoge pensioenleeftijden, inflexibele arbeidsmarkten of onverantwoordelijke overheden. We kunnen meer produceren, maar we doen dat niet, omdat niemand consumeert. Dat kan alleen opgelost worden als er een partij (de overheid) is die wel vraag uitoefent. Zo werd de Depressie van de jaren dertig beëindigd door meer overheidsuitgaven aan defensie.

Euro was onzalig plan

De aan Keynes en Fisher ontleende analyse is niet nieuw, maar wordt door Krugman wel op toegankelijke en competente wijze uiteengezet. Daarnaast besteedt hij een groot deel van zijn betoog aan mogelijke tegenwerpingen. De belangrijkste tegenwerping van bezuinigingsvoorstanders is dat hogere overheidsuitgaven tot oplopende rentes en onhoudbare schulden leiden. Dat bezwaar getuigt volgens Krugman evenwel van volledig onbegrip over wat een liquiditeitsval inhoudt. De overheid kan goedkoop lenen, juist door het overaanbod van spaargeld dat de keerzijde vormt van vraaguitval. Bovendien vergroot economische groei de mogelijkheid om schulden af te betalen, waardoor het toekomstig beslag van de schuld op het overheidsbudget zelfs kleiner kan worden.

Een uitzondering wordt gevormd door landen die lenen in buitenlandse valuta. Die kunnen slachtoffer worden van zelf-rechtvaardigende speculatieve aanvallen op de munt. Dit is wat er gebeurt in bijvoorbeeld Spanje, dat leent in een munt (euro) waar het geen controle over heeft. Daar waar de VS, Engeland en Japan hun schuld altijd kunnen aflossen door hun centrale bank obligaties te laten opkopen (gefinancierd door de geldpers), kan Spanje tot economisch desastreuze bezuinigingen gedwongen worden door financiële markten. De euro was dan ook een onzalig plan en kan alleen nog gered worden als de ECB massaal obligaties opkoopt en de Noordelijke landen meer uitgeven. Krugman verwijst de vrees dat overheidsuitgaven tot inflatie leiden (vraaguitval leidt juist tot deflatie) en de overtuiging dat overheidsbezuinigingen voor meer vertrouwen en daarmee hogere uitgaven van private partijen zorgen naar het rijk der onnozele ideeën.

Krugman zijn betoog is inzichtelijk, eloquent en ter zake kundig. Wel doet zijn polemische en pamflettistische stijl soms af aan zijn overtuigingskracht. Zo noemt hij verdedigers van bezuinigingsdenken zeloten of belangenbehartigers, maar wuift hij twijfel aan officiële inflatiecijfers weg als complotdenken. De voornaamste bedenking geldt echter wat niet in het boek voorkomt. De afgelopen drie decennia is de economische groei gebaseerd op – want gefinancierd door – schuldgroei. Uiteindelijk lijkt Krugman dit groeimodel te steunen, terwijl er toch genoeg op af te dingen valt. Het heeft geleid tot exponentieel groeiende schulden, faillissementen, belastingontwijking (hypotheekrenteaftrek), bubbels op aandelen- en huizenmarkten (mogelijk gemaakt door lage rentes), daardoor geflatteerde bankbalansen, ten onrechte uitgekeerde bonussen en een te grote en vooral failliete bancaire sector.Of een alternatief mogelijk is en hoe dat er uit zou zien, blijft onbesproken. Krugman richt zich dan ook volledig (en overtuigend) op de vraag wat er gebeuren moet om de huidige economische malaise te beëindigen.

Paul Krugman: Stop deze depressie nu,

Uitgeverij Balans, 2012

€ 18,95

IBSN 946-0035-78-7

Lees online