Filosofie van Marx

Marx bekritiseert vooral de aanhangers van Hegel in zijn tijd, de Jong-Hegelianen. Hij neemt ze kwalijk dat zij ervan uitgaan dat ideeën de geschiedenis voortstuwen. In het voorwoord van De Duitse Ideologie schrijft Marx daarover gekscherend: “Er was eens een moedige man die er het denkbeeld op na hield, dat de mensen in het water slechts verdronken omdat zij van het idee van de zwaartekracht bezeten waren. Als zij zich dit idee uit het hoofd zouden zetten, door haar tot bijgeloof, tot een religieuze voorstelling te verklaren bijvoorbeeld, dan zouden zij boven ieder verdrinkingsgevaar verheven zijn. Zijn leven lang bestreed hij de illusie van de zwaartekracht, van de schadelijke gevolgen waarvan hem iedere statistiek nieuwe en talrijke bewijzen leverde. Deze moedige man was het type van de nieuwe revolutionaire filosofen in Duitsland.”

Bij Hegel is uiteindelijk alles een onderdeel van het Absolute Idee, zeg maar God, dat zich in de wereld manifesteert. Marx hekelt dit mystieke aan Hegels filosofie. Hij schrijft daarover in het voorwoord van Het Kapitaal in 1873: “De mystificatie, waaronder de dialectiek bij Hegel te lijden heeft, neemt geenszins weg dat hij de eerste was die volledig en bewust haar algemene bewegingsvormen uiteenzette. Zij staat bij hem op de kop. Men moet haar ondersteboven keren om in het mystieke hulsel de rationele kern te vinden.”

Volgens Marx is het namelijk niet zozeer de ontwikkeling van ideeën, maar de ontwikkeling van de materiële wereld die de geschiedenis voortstuwt. Om kennis over materiële zaken te krijgen, moeten we daar een dialectische analyse op toepassen. Dus: echte fabrieken, werkende mensen en maatschappijen analyseren. Dit verschil tussen Hegel en Marx is misschien wel Marx’ grootste toevoeging aan de filosofie. Deze zienswijze wordt ook wel dialectisch en historisch materialisme genoemd, hoewel hij deze begrippen zelf niet gebruikt.