Tien manieren om ons pensioenstelsel te verbeteren

‘Het beste pensioenstelsel ter wereld’ is allesbehalve perfect. Uitkeringen worden nodeloos gekort, uitvoeringskosten zijn hoog, en uitvoeringsproblemen blijven zich voordoen. Ook de pensioen­beleggingen veroorzaken veel ellende. Daarom is het de hoogste tijd voor een offensieve pensioenagenda. Tien punten waar de vakbeweging en (linkse) politieke partijen zich achter zouden kunnen scharen.

1. Pak de zeggenschap over pensioenfondsen

Pensioenfondsen zijn opgezet in de Nederlandse polder­traditie: nauwe samenwerking tussen bedrijven en vak­bonden. Die laatste streven vooral naar goede rendementen, ten dienste van hoge uitkeringen voor gepensioneerden. De bedrijven hebben een heel ander belang: lage betalingsverplichtingen, die volgen uit afspraken in de cao, zodat de lasten laag blijven. Daarnaast waken zij voor investerings­risico’s: als een pensioenfonds in de problemen komt, moeten de bedrijven de tekorten bijstorten. Volgens Het Financieele Dagblad is hier echter nog maar amper sprake van: slechts 29 werkgevers bieden hun personeel een pensioengarantie (of in juridische termen: zijn gebonden aan een bijstortings­verplichting). Het roept de vraag op waarom zij dan nog iets te zeggen moeten hebben over de pensioenfondsen. Zolang er geen sprake is van een bijstortingsverplichting, is er geen enkele reden om werkgevers te betrekken bij het besturen van pensioenfondsen. Dat maakt ook andere belangrijke veranderingen gemakkelijker te realiseren.

2   Zorg dat iedereen een goed pensioen krijgt

De OESO waarschuwde Nederland dat het één van de slechts zes OESO-landen is waar zelfstandigen niet verplicht zijn om zich aan te sluiten bij een (verplicht) collectief pensioenfonds. Met als belangrijke boodschap: doe daar wat aan! In Nederland werken ongeveer 1,1 miljoen mensen als zzp’er. Velen van hen bouwen geen pensioen op, waardoor ze het risico lopen op latere leeftijd in de problemen te komen. Aangezien vier op de tien zzp’ers door allerlei aftrekposten niet meebetalen aan de AOW, komt de betaalbaarheid van deze volksverzekering meer en meer onder druk te staan.

4 Zet een limiet op de uitvoeringskosten

Elk jaar wordt er € 8.4 miljard uitgegeven om de pensioenpot te beheren. Deels gaat dat geld naar administratie en juridische zaken, het gros gaat naar het beleggen van het vermogen. Waarom is het nodig hier zoveel miljarden aan uit te geven? In ieder geval niet omdat dit tot betere beleggingsresultaten leidt, betoogt David Hollanders elders in deze Spanning. De uitvoeringskosten kunnen wat hem betreft dan ook omlaag. “Een structurele kostendaling van 8 procent is voldoende om pensioenen structureel te indexeren”, schrijft Hollanders in een uitgave van het wetenschappelijk bureau van de FNV.

5 Beperk het aantal pensioenfondsen

Dat de uitvoeringskosten zo hoog zijn, heeft er deels mee te maken dat er wel heel veel pensioenfondsen zijn. Al zijn het er wel een stuk minder geworden. Recente fusies hebben het aantal teruggebracht van ongeveer duizend rond de eeuwwisseling naar iets meer dan tweehonderd nu. En veel fusies staan nog gepland. SP-Tweede Kamerlid Bart van Kent wil echter nog verder gaan: ‘Door het aantal fondsen terug te brengen naar vijf, houden we voldoende mogelijkheden voor keuzevrijheid en voorkomen we de gigantische stapeling van kosten die we nu zien.’

6 Reken af met de topsalarissen

Een van de meest voor de hand liggende manieren om de kosten van pensioenfondsen te beperken, is door de topsalarissen aan te pakken. Zoals Hollanders elders in deze Spanning schrijft, lukt het “de ministeries ook om met dit soort salarissen goede mensen aan te trekken.” Grimbergen is het daarmee eens, en benadrukt de ethische bezwaren aan zelfverrijking: ‘Terwijl miljoenen gepensioneerden worden gekort, is er een kleine groep mensen die ontzettend rijk wordt van andermans geld.’ In het pensioen­manifest is de eis duidelijk: “Pensioengeld is collectief geld. Daarom moet voor beloningen in de pensioenindustrie dezelfde norm gelden als bij de overheid, de woningcorporaties en de zorg. In de pensioenwereld dus geen salarissen meer boven de Balkenendenorm (WNT: Wet Normering Topinkomens) van € 187.000.”

Het pensioenmanifest geeft een eerste aanzet tot hoe het anders kan: “Pensioenfondsen maken soms op dubieuze manieren hoog rendement. Dat moet anders. Geen investeringen in bijvoorbeeld belastingontwijking, wapens, tabak, fossiele energie, slechte kerncentrales en de kap van tropisch regenwoud. Ook geen beleggingen in private equity-ondernemingen die Nederland en de Nederlandse werkgelegenheid schade toebrengen.” Ook het ledenparlement van de FNV vroeg enkele jaren geleden meer aandacht voor de manier waarop pensioenfondsen beleggen. 

Bart van Kent is het met Grimbergen eens, maar is ook terughoudend: ‘Het is niet aan de politiek om te gaan bepalen waar pensioenfondsen in mogen investeren, behalve natuurlijk de regels die voor iedereen gelden. Maar een offensief vanuit de vakbond steunen wij natuurlijk van harte.’

9 Regel een fatsoenlijk vroegpensioen

Terwijl de pensioenleeftijd wordt verhoogd, komen steeds meer mensen in de knel te zitten. Simpelweg omdat hun lichaam aangeeft dat het genoeg is geweest. Het totaal aantal arbeids­ongeschikten is bijvoorbeeld verder toegenomen, omdat steeds meer oudere medewerkers de hogere pensioenleeftijd niet meer werkend halen. Vorig jaar onderzocht Bart van Kent hoe er bij bedrijven werd gedacht over de pensioenleeftijd. En wat bleek: een van de grootste problemen waar de bazen tegenaan liepen was de boete op vroegpensioen. Dit is een heffing van de overheid op eerder stoppen met werken. Van Kent: ‘Werkgevers gaven massaal aan af te willen van deze boete.’ Hij stelt voor om de heffing af te schaffen en daarnaast andere maatregelen in te voeren om vroegpensioen mogelijk te maken. Denk bijvoorbeeld aan de 80-90-100 regeling, waarbij je 80 procent werkt, 90 procent salaris krijgt en 100 procent pensioen opbouwt. Deze regeling is opgenomen in een aantal cao’s.