Spanning mei 2019: Grip op globalisering

De elite luistert niet naar smeekbedes!

Uit onverdachte hoek kwam recent vernietigende kritiek op de economische elite. Quote-hoofdredacteur Sander Schimmelpenninck, telg uit een adellijk geslacht, schreef samen met Zuidas-dominee Ruben van Zwieten een aanbevelenswaardig boek over de vijf procent superrijken. De graaf en de dominee eindigen hun boek met een bijzondere vacature: “Welvarend, vredelievend land (440 jaar oud), met de blik naar buiten, maar ook nuchter en huiselijk, zoekt liefhebbende en verantwoordelijke elite.”

“De mensen zijn boos. Op Europa, op immigranten. Het is een kwestie van tijd voor ze er achter komen op wie ze echt boos moeten zijn, waar het echte onrecht zit. Dat moment moet de economische elite voor zijn”, zei Schimmelpenninck in Het Parool.

De Volkskrant toonde aan de hand van jaarverslagen van beursgenoteerde bedrijven de praktijk anno 2019: “Winst gaat voor werk bij grote bedrijven: arbeidskracht krijgt minder en belegger steeds meer.” Van de groei van de mondiale economie sinds 1980 heeft de rijkste 0,1 procent van de wereldbevolking een even groot deel naar zich toe weten te trekken als de armste 50 procent. Vooral een kleine groep plukt de vruchten van globalisering. Het zorgwekkendst is de situatie in de Verenigde Staten. Sinds de kredietcrisis ging 95 procent van de inkomensgroei in de Verenigde Staten naar de rijkste 1 procent. Ook in India, Rusland en China is de inkomensongelijkheid sinds 1980 razendsnel toegenomen. En dan spreken we niet eens over vermogensongelijkheid, oftewel bezit. Nederland is wanneer het om vermogen gaat één van de ongelijkste landen ter wereld. De rijkste 1 procent van Nederland bezit nu een kwart van het totale vermogen, voor de kredietcrisis was dat een vijfde. De rijkste tien procent bezit nu twee derde van het totale vermogen. De Europese ongelijkheid is bijna even groot als aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Onlangs berekende Oxfam dat de 26 rijkste mensen ter wereld meer bezitten dan de armste 3,5 miljard wereldburgers. Het is het gevolg van wat de voormalig Duitse Bondskanselier Helmut Schmidt ‘roofdierkapitalisme’ noemde.

De economische elite en haar kapitaal is niet alleen ontdaan van allerlei ‘vervelende’ regels en barrières, oftewel bescherming van mensen en samenlevingen, ook is ze fiscaal in de watten gelegd. Ze kreeg miljarden aan fiscale kortingen. Over de hele wereld daalden de belastingen op de hoogste inkomens, op vermogens en op winst. Ook in Nederland. Vijftig jaar geleden betaalden bedrijven 45 procent belasting over winsten tot 40 duizend gulden en daarboven 48 procent. Nu zijn die tarieven 20 procent tot 200 duizend euro en daarboven 25 procent. In 2021 worden die tarieven verlaagd naar 15 procent tot 200 duizend en 20,5 procent daarboven. De arbeidsinkomensquote (het aandeel van arbeid in het nationaal inkomen) is gedaald van 92 procent in 1977 tot 73 procent vorig jaar. Het gemiddelde tarief voor de winstbelasting wereldwijd daalde van 38 procent in 2003 naar 24 procent in 2018.

Elite in de stratosfeer

Schimmelpenninck en Van Zwieten hopen, evenals anderen, dat een moreel appèl de elite zal bereiken. Hoe opvallend en goed hun analyse ook is, hun antwoord, een moreel beroep op de elite, is gedoemd te mislukken. Ooit was onze samenleving te vergelijken met een huis. Wanneer het in de woonkamer rommelde, hoorde men dat op zolder. Maar het dak van dat huis is opgelicht. De economische elite zit niet meer op zolder, maar in de stratosfeer. Ze voelt zich onaantastbaar. Je moet heel erg hard roepen, wil een moreel beroep de stratosfeer bereiken. Met een politieke elite als klusjesman en de culturele discussie als bliksemafleider voelt de economische elite niet de kleinst mogelijke noodzaak te reageren op enig moreel beroep. Mocht er een geluid doorheen glippen, dan stopt de klusjesman de dividendklus om de bliksemafleider beter af te stellen zodat het gedonder weer over identiteit gaat. Zelfs het luidste morele beroep zal onderweg naar de stratosfeer in allerhande ruis verstommen.

Hoe werd dat dak opgelicht en hoe kwam de elite in de stratosfeer terecht? Niet alleen werden alle barrières die mensen en landen beschermden tegen de vernietigende krachten van kapitaal afgebroken, ook zijn er instituten opgebouwd die de belangen van Kapitaal boven Arbeid dienen. Een van die instituten is de Europese Unie. De Italiaan Alessandro Baricco schreef recent een essay dat nogal veel stof deed opwaaien. In En nú moet de elite zichzelf op het spel zetten schrijft hij over de Europese Unie als project van de elite: “Het overduidelijke elitaire DNA van de Europese Unie werd meteen zichtbaar toen Europa inmiddels een feit was en het Europese machtssysteem zijn zetels kwam bezetten: de instituties, de regeringsorganen en zelfs de types die per land werden uitgezonden om te regeren. Een elite die wellicht ook nog best iets weet, maar die kilometers is verwijderd van de mensen, een onuitputtelijke leverancier van volmaakt onbegrijpelijke redenen en getallen, op geen enkele manier in contact met het gewone leven. Het zou zelfs kunnen dat ze inmiddels werkelijk ook dingen doen die vóór het leven van de mensen zijn, maar hun hoofdbestaansreden lijkt toch te zijn om duidelijk te maken dat de vleugel wordt bespeeld en de trap op wordt gedragen, door Ons, de elite.”

Indrukwekkende democratische rouwmis

De Europese Unie als vorm van kapitalistisch gedreven globalisering, de belangen dienend van de economische elite – volgens Barrico een “indrukwekkende democratische rouwmis”. Barrico zet de desinteresse van de Europese economische en politieke elite in de stem van de meerderheid op een rij. “Onlangs las ik in Le Monde diplomatique (niet bepaald een populistisch blaadje) een mooie, korte samenvatting die ik bij deze gewoon even copy-paste: ‘In 1992 hebben de Denen tegen het traktaat van Maastricht gestemd: ze zijn gedwongen om terug te keren naar de stembus. In 2001 hebben de Ieren tegen het traktaat van Nice gestemd: ze zijn gedwongen om terug te keren naar de stembus. In 2005 hebben de Fransen en de Nederlanders tegen de Europese grondwet gestemd: ze kregen hem alsnog door de strot gedrukt met een andere naam, het traktaat van Lissabon. In 2008 hebben de Ieren tegen het traktaat van Lissabon gestemd: ze moesten terug naar de stembus. In 2015 heeft 61,3 procent van de Grieken tegen het bezuinigingsplan van Brussel gestemd: het is ze alsnog opgelegd.’ Een indrukwekkende democratische rouwmis, moet gezegd. Hier staat dat er geen plan B bestond. There is no alternative.”

Populisme!

Wie de elite een spreekwoordelijke schop onder de kont wil geven, dient bovendien rekening te houden met apocalyptische populisme-verwijten. “Gaat onze staatsvorm deze tijd overleven?”, vroeg Trouws Hans Goslinga zich in alle ernst af nadat de Groningse SP’er Daan Brandenbarg tijdens een SP-Partijraad z’n behoefte aan middelvingerpolitiek had geventileerd. Alleen “moedig leiderschap van de constructieve krachten” kan ons nog redden, volgens Goslinga. Maar uitgerekend die “constructieve krachten” hielpen de economische elite aan onbeperkte vrijheid. En omdat de totale vrijheid voor de wolf leidt tot de dood voor de lammeren, volgde schaamteloosheid. Totale schaamteloosheid. ING-baas Hamers, wiens extreme salaris maatschappelijke woede veroorzaakte, heeft recent gepleit voor hogere bankenbonussen. Ahold heeft van onzeker werk een lucratief winstmodel gemaakt. Shell betaalt nauwelijks winstbelasting maar wel twintig miljoen aan de hoogste chef. Dat is het equivalent van een hogere energierekening voor 60.000 huishoudens. En voor wie denkt dat deze voorbeelden niks over het geheel zeggen: zeventig procent van alle winst van beursgenoteerde bedrijven gaat rechtstreeks naar aandeelhouders; en dus niet naar innovatie, werk of loon. Elke voorhoede die schaamteloos meer neemt en minder geeft, verdient geen smeekbede maar een politieke bedreiging van de eigen positie.

De wet is de moeder der vrijheid

Ooit voelde de katholieke bankier zich verantwoordelijk voor de katholieke bouwvakker. Die verzuilde wederkerigheid leidde tot een elite die sober was voor zichzelf, maar verrijkend voor de samenleving. De oorzaak van die wederkerigheid wordt vaak geromantiseerd tot groot moreel leiderschap. In werkelijkheid werd ze gevormd door de maatschappelijke verhoudingen. Door macht en tegenmacht. De elite begreep dat er wederkerigheid nodig was om de bouwvakker niet aan die duivelse socialisten te verliezen. De constante bedreiging van de eigen positie maakte de economische elite verantwoordelijk. Het was de Britse historicus Tawney die Joop den Uyl ooit inspireerde met de woorden: ‘De vergroting van de vrijheid voor gewone mannen en vrouwen heeft niet plaatsgevonden ondanks het ingrijpen van de overheid, maar dankzij dit ingrijpen. De moeder der vrijheid is in feite de wet geweest.’ De staat was daarbij voor Tawney niets meer of minder dan een instrument: ‘Dwazen zullen hem gebruiken voor dwaze doeleinden, verstandige en fatsoenlijke mensen zullen hem gebruiken voor verstandige en fatsoenlijke doeleinden.’

Stop de smeekbedes! Laat de wet daadwerkelijk de moeder der vrijheid zijn. Reguleer de vernietigende en ondermijnende werking van kapitaalvlucht. Stop de uitholling van onze publieke sector, onze solidariteit en onze democratie. Jaag furieus op belastingontwijking en duw in alle landen de bijdrage van de economische elite omhoog. Inmiddels weet men zelfs in Davos hoe dat klinkt! Taxes. Taxes. Taxes.

Niemand zegt dat het makkelijk zal zijn. Maar een coalitie van genoeg vastberaden mensen kan een race naar boven aanjagen. Dat deden we eerder, in nog veel lastiger omstandigheden.

Spanning mei 2019: Grip op globalisering

Blijf op de hoogte!