Kamer moet praten over de inhoud van de monarchie

Willem-Alexander bewandelt een nogal eenzame weg naar zijn koningschap. De Tweede Kamer moet snel grenzen stellen en richting geven, meent Ronald van Raak.

Een monarchie in een democratie, dat is vragen om problemen. Zeker in Nederland, waar politici discussies over het Koninklijk Huis angstvallig uit de weg gaan. Kroonprins Willem-Alexander is op zoek naar een eigen invulling van het koningschap, maar hij kan dit niet alleen. Dus moet de Tweede Kamer de ruimte en richting aangeven voor het staatshoofd. Die discussie moet nu worden gevoerd, voordat Willem-Alexander de troon bestijgt.

De kroonprins heeft moeite om voor zijn publieke functie persoonlijke offers te brengen, constateerde Daniela Hooghiemstra in Opinie & Debat van 29 augustus. Koningin Beatrix heeft haar zoon niet opgesloten in het paleis en hem zo veel mogelijk een ‘gewone’ jeugd gegund. Het is begrijpelijk dat de kroonprins nu de grenzen afbakent van zijn privéleven, getuige de (door hem gewonnen) rechtszaak tegen het internationale persbureau AP. Maar de kroonprins zoekt ook de grenzen van zijn politieke invloed. Hij wil politiek gevoelige functies vervullen, zoals bij De Nederlandsche Bank en het Internationaal Olympisch Comité. Bovendien doet hij politiek gevoelige uitspraken, bijvoorbeeld over publiek-private samenwerking en over het Videla-regime in Argentinië.

Premier Balkenende heeft tot op heden weinig doortastend opgetreden om de kroonprins te behoeden voor politieke problemen. Waarom stopt hij niet het onroerendgoedproject van de kroonprins in Mozambique, waarbij steeds meer vraagtekens rijzen omtrent de betrouwbaarheid van de projectontwikkelaars en de mogelijkheid om de familie te beveiligen? De premier is evenmin ruimhartig in het informeren van de Tweede Kamer over problemen rondom de koninklijke familie. Pas na langdurig aandringen van het parlement en de nodige politieke relletjes bleek de premier bereid volledige inzage te geven in de financiën van het Koninklijk Huis.

De Tweede Kamer debatteert over veel onderwerpen, maar over de toekomst van de monarchie wordt zelden gesproken. De invulling van de monarchie lijkt vooral in handen van de koninklijke familie zelf. De kroonprins bewandelt daarmee een nogal eenzame weg naar zijn koningschap. Het zwijgen van politici is echter onverantwoord. De Tweede Kamer moet grenzen stellen aan de wensen van de kroonprins en richting geven aan het optreden van onze toekomstige koning.

In Zweden is na het aantreden van koning Carl Gustaaf in 1975 een einde gemaakt aan de politieke functies van het staatshoofd. Het gebrek aan politieke invloed heeft het Zweedse koningshuis bepaald geen kwaad gedaan. Willem-Alexander lijkt wel waarde te hechten aan politieke functies en geen ‘lintjesknipper’ te willen worden. Daarmee overschat hij het belang van politieke invloed. Wat voegt het toe aan zijn koningschap als Willem-Alexander formeel de (in)formateur benoemt, voorzitter is van de Raad van State en de minister-president elke week op bezoek komt? De kroonprins lijkt tevens het belang te onderschatten van het staatshoofd als symbool van Nederland en als vertegenwoordiger van de Nederlandse bevolking.

De SP vindt dat elke gezagsdrager in Nederland moet worden gekozen, ook het staatshoofd. Een grote meerderheid van de bevolking hecht echter veel waarde aan de monarchie. Als nu verkiezingen zouden worden gehouden voor een staatshoofd, zou Willem-Alexander waarschijnlijk de grootste kanshebber zijn. Nederland wil een monarchie in een democratie. Het is aan de Tweede Kamer om deze moeilijke combinatie praktisch werkbaar te maken. Alleen een ceremonieel koningschap kan voorkomen dat de nieuwe koning zich zal branden aan politieke vuurtjes.

Moet de nieuwe koning het hoofd blijven van de regering, terwijl hij niet verantwoordelijk is voor het gevoerde beleid? Moet de koning zich bemoeien met het bestuur, zoals koningin Beatrix deed bij de benoeming van de voorzitter van de Algemene Rekenkamer? Moet onze koning politiek gevoelige uitspraken doen, in de wetenschap dat altijd een deel van de bevolking het daar niet mee eens zal zijn? Deze en andere politieke vragen moeten worden beantwoord voordat de kroonprins de troon bestijgt. Als de Tweede Kamer helderheid biedt, hoeft de minister-president minder op eieren te lopen. En weet ook Willem-Alexander waar hij aan toe is.