Over energie moeten we zelf weer gaan beslissen
De oorlog in Oekraïne laat opnieuw zien hoe afhankelijk we zijn van de energiemarkt, waar de prijzen tot recordhoogte zijn gestegen. Ook vanwege het klimaat is de behoefte groot om een goed energiebeleid te voeren. Dit is echter bijna onmogelijk geworden, omdat we de zeggenschap over onze energie uit handen hebben gegeven. Vanaf het moment dat in de jaren negentig de politiek de energievoorziening heeft uitverkocht.
In de jaren negentig werd de markt op veel plekken gezien als heilige graal. Ook als het gaat om onze energie. De markt zou alles beter maken en zou zorgen voor lagere prijzen en betere kwaliteit. Dat gold ook voor gas en elektriciteit. Er moest één Europese energiemarkt komen, zodat vooral de grote bedrijven zo goedkoop mogelijk aan gas en elektriciteit konden komen. Ons land liep daarin steeds voorop en besloot als één van de eerste tot een vermarkting van de energiebedrijven.
Een van de gevolgen was dat de Nederlandse politiek de directe zeggenschap over onze energievoorziening in rap tempo kwijtraakte. De gevolgen daarvan merken we elke dag. Zo beslist niet de Nederlandse regering of de kolencentrale Onyx dichtgaat, maar de aandeelhouders van het bedrijf in de VS. En die willen graag nog even profiteren van de hoge gasprijzen. Voordat alle kolencentrales in 2030 dicht moeten zijn, mogen ze slechts draaien op 35% vermogen. Voor de rest worden ze gecompenseerd. De markt lost het klimaatprobleem niet op, maar zorgt ervoor dat bedrijven kunnen cashen over de rug van de belastingbetaler.
Maar ook de zogenaamde ‘leveringszekerheid’ van onze energie is aan de markt overgelaten. Of we in Nederland genoeg gas hebben, wordt bepaald door bedrijven en niet door de overheid. Zo zijn het de private bedrijven die de gasvoorraden (bergingen) vullen in de zomer, wanneer de gasprijzen laag zijn. Of ze doen dat niet, zoals het Russische Gazprom, dat ervoor heeft gekozen om de grootste opslag in Bergermeer in 2021 niet te vullen. Het kabinet snapt ook dat deze markt niet werkt en wil nu ingrijpen door middel van een verplichte vulling van de gasvoorraden, om te voorkomen dat we eind dit jaar een koude winter tegemoet gaan. Daarbij zal de overheid in moeten staan voor de (financiële) risico’s.
Voorstanders van de energiemarkt blijven volhouden dat keuzevrijheid beter is voor mensen. Het is echter moeilijk te zeggen dat de prijs van stroom en gas sinds de liberalisering is gedaald – dat is afhankelijk van verschillende factoren. De vraag is of het zinvol is dat mensen elk jaar tarieven vergelijken en overstappen – terwijl de stroom die mensen krijgen hetzelfde blijft. Bij zoiets als drinkwater doen we dat toch ook niet?
Zeker is dat de positie van mensen in de zogenaamde energiemarkt kwetsbaar is geworden. Juist mensen die het minst te besteden hebben vallen in handen van nieuwe energiebedrijven die snel failliet gaan en mensen kunnen dan fluiten naar hun geld. Daarnaast zijn wij als Nederland een belangrijk instrument kwijt om problemen op te lossen waar we allemaal mee te maken hebben: we kunnen nauwelijks nog een energiepolitiek voeren.
Voor de verduurzaming van onze economie zijn we in grote mate afhankelijk van de grootste uitstoters van fossiele brandstoffen. Maar omdat we niets meer te zeggen hebben over de energiebedrijven, moet dat via financiële prikkels. Subsidies van belastinggeld, om grote bedrijven te verleiden tot beter energiegedrag. Huishoudens moeten uit eigen zak duizenden euro’s investeren in zonnepanelen en een warmtepomp.
Energie is een basisbehoefte en moeten we niet overlaten aan de markt. Juist in een crisis worden zwakke plekken nog beter zichtbaar en dat zien we nu bij de organisatie van onze energie. Al voor de oorlog hadden we problemen met de hoge energierekening, maar nu is het de hoogste tijd om onze energie in eigen hand te nemen en de zeggenschap terug te pakken. Zo kunnen we er ook voor zorgen dat niet de winsten van energiebedrijven, maar de belangen van mensen weer voorop staan. Betaalbare energie voor iedereen en een eerlijke verandering naar een groene energievoorziening. Als eerste door de winsten bij de energiebedrijven aan te pakken. En mensen moeten kunnen kiezen voor een energie aanbieder die in handen is van de overheid.
Deze opinie verscheen 14 april 2022 in het AD.
