Het CPB is een liberale thuisfluiter geworden

Het Centraal Planbureau (CPB) heeft een belangrijke politieke rol. Het rekent begrotingen en partijprogramma’s door. Het wordt gezien als onafhankelijke academische arbiter in de politieke arena. Maar het CPB draagt steeds vaker het eigen politiek wereldbeeld uit. Het is een neoliberale thuisfluiter geworden, zoals enkele voorbeelden laten zien.

Het CPB wijdt sinds de eurocrisis veel rapporten aan de overheidsschuld die onhoudbaar zou zijn. Het negeert echter stelselmatig (hogere!) private schulden. De private schulden zijn in Nederland zowel historisch als internationaal hoog. Ze leiden onder andere tot inkomstenderving voor de fiscus (via hypotheekrenteaftrek) en tot te grote banken.

Onlangs toonde de organisatie van geïndustrialiseerde landen Oeso aan dat meer ongelijkheid leidt tot lagere economische groei. Het CPB neemt de uitkomsten van de Oeso doorgaans over. Nu stelde het in een summier briefje aan het parlement dat het onderzoek irrelevant voor Nederland is. Maar het onderzoek had wel degelijk Nederland meegenomen.

Over klimaatverandering stelde het CPB onlangs: “Door het smelten van het Noordpoolijs wordt de noordelijke zeeroute tussen Noordoost-Azië en Noordwest-Europa commercieel levensvatbaar.” De aarde wordt geofferd op het altaar van de commercie.

Bonus

Het bagatelliseren of negeren van overheidsschuld, klimaatverandering en ongelijkheid staat niet op zichzelf. CPB-rapporten zijn doordesemd van een neoliberaal wereldbeeld. Het Planbureau geeft politieke partijen die ontslagrechtvermindering voorstaan bij doorrekening van hun programma een ‘bonus’. Het befaamde weekinkomen dat we aan de euro te danken zouden hebben, baseerde het CPB op onderzoek geïnitieerd door de Europese commissie dat de eurocrisis negeert. Het wereldbeeld blijkt ook uit wat het CPB negeert: belastingontduiking door grootbedrijven en dalende vennootschapsbelastingopbrengsten.

Stel dat een buitenaards wezen de Nederlandse economie wil leren kennen met CPB-rapporten. Dan zou het denken dat publieke schulden een groot probleem zijn en private schulden niet, dat het versoepelen van ontslagrecht wenselijk is, dat klimaatverandering en de euro lucratief zijn. En het zou niet weten dat Nederland wereldkampioen hypotheekschulden is en een belastingparadijs voor multinationals.

Dit is geen wetenschap meer, maar ideologie. Het CPB-wereldbeeld blijkt ook uit een tweet van zijn hoofd persvoorlichting over de Griekse minister van financiën Varoufakis: “Kunnen we die kale Griekse minister een maandje of wat totaal negeren. Is het beste voor iedereen...” Persvoorlichters vermijden alles wat potentieel controversieel is. Kennelijk is het ridiculiseren van een politicus die tegen bezuinigingen pleit dat niet.

Hoe dit wereldbeeld te verklaren? Het CPB weerspiegelt de dominante stroming in de politiek (neoliberaal). Maar het wereldbeeld is ook uitkomst van actief beleid. Met het aanstellen van een ambtenaar van het ministerie van financiën zonder enige academische achtergrond als directeur, blijkt ambtelijke loyaliteit te prevaleren boven academische onafhankelijkheid. Academische tegenspraak wordt met bonussen, reorganisaties en tijdelijke contracten niet gestimuleerd. Het CPB wordt steeds politieker en steeds minder wetenschappelijk. Dat is kwalijk en wetenschappelijk doodzonde.

Dit artikel verscheen in Trouw op 1 juli 2015