Onderzoek Libiëoorlog versterkt legitimiteit Internationaal Strafhof
Het aangekondigde onderzoek naar het gedrag van de betrokken partijen bij de Libische oorlog versterkt de legitimiteit van het Internationaal Strafhof meent Harry van Bommel.
Hoofdaanklager Luis Moreno-Ocampo van het Internationaal Strafhof heeft de VN-Veiligheidsraad gemeld dat hij het gedrag van alle betrokkenen bij de Libische oorlog zal onderzoeken (RD 3-11). Dat is goed nieuws. Niet alleen de daden van Gaddafi maar ook die van de Nationale Overgangsraad en de NAVO zullen tegen het licht worden gehouden.
Het Internationaal Strafhof is gebaseerd op het Statuut van Rome, dat sinds 1 juli 2002 van kracht is. Inmiddels zijn 119 landen partij bij het verdrag, waaronder alle lidstaten van de EU. Genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden vallen binnen de rechtsmacht van het Strafhof. Verdragsstaten kunnen zelf zaken naar het Strafhof verwijzen, de Veiligheidsraad kan dit doen maar de aanklager kan ook op eigen initiatief onderzoek instellen als het gaat om zaken gepleegd op het grondgebied van een verdragsstaat of door iemand met de nationaliteit van een verdragsstaat.
De oorlog in Libië kwam bij het Strafhof via VN-resolutie 1970. Op basis van onderzoek is daarna een arrestatiebevel uitgevaardigd voor Gaddafi, zijn zoon Saif Al-Islam en veiligheidschef Abdullah Al-Senussi wegens moord en misdaad tegen de menselijkheid. Gaddafi is inmiddels dood maar de andere twee verdachten overleggen met het Strafhof over vrijwillige melding. Beide verdachten willen voorkomen dat zij na een veroordeling door het Strafhof alsnog naar Libië worden teruggestuurd. Artikel 107 van het Statuut van Rome garandeert de mogelijkheid om na veroordeling naar een ander land te worden gezonden. Moreno-Ocampo zei terecht tegen de Veiligheidsraad dat het een goed teken is dat verdachten vertrouwen stellen in het Strafhof, ook als het aankomt op rechten van verdachten. Het zou van enorme betekenis zijn indien Saif Al-Islam en Abdullah Al-Senussi zichzelf melden bij het Strafhof en daar eerlijke berechting ondergaan. Op de eerste plaats voor Libië maar zeker ook voor het Strafhof en op de achtergrond de VN die de situatie in Libië voortvarend naar het Strafhof verwees.
Het Strafhof zal ook het optreden van troepen van de Nationale Overgangsraad onderzoeken. Gezien de berichten dat er gevangen genomen strijders zouden zijn gedood, is dit een logisch besluit. Ook zouden deze troepen burgers onrechtmatig hebben gedetineerd. Dat het Strafhof ook het optreden van de NAVO gaat onderzoeken komt als een welkome verrassing. Voor het eerst wordt hiermee ondubbelzinnig duidelijk dat het Internationaal Strafhof niet een instrument is in handen van Westerse landen die er louter op uit zijn om gedragingen van Afrikaanse leiders te berechten. Het verwijt dat het Strafhof een westers speeltje is, komt niet uit de lucht vallen. Alle strafrechtelijke onderzoeken die door het Strafhof zijn ingesteld richten zich op zaken in Afrika. Libië volgde als onderzoeksgebied op Kenia, Ivoorkust, Soedan, Congo, Oeganda en de Centraal-Afrikaanse Republiek. In het geval van Soedan en Libië verliep de verwijzing via de Veiligheidsraad. Bij Kenia en Ivoorkust lag het initiatief bij aanklager Moreno-Ocampo. In de andere gevallen waren het de landen zelf omdat zij meenden dat hun eigen rechtsstelsel niet in staat was de noodzakelijke onderzoeken, vervolging en berechting af te wikkelen.
Angst dat de VS door de stap van Moreno-Ocampo weer afstand zullen nemen van het Strafhof heb ik niet. Voormalig president George Bush heeft weliswaar geweigerd de goedkeuringsprocedure van het Strafhof voort te zetten maar zijn opvolger Obama heeft een andere houding aangenomen. Onder zijn leiding is de relatie met het Strafhof verbeterd en wonen de VS als waarnemer de bijeenkomsten van het toezichthoudend orgaan van het Strafhof bij. Vorig jaar riep Obama Keniaanse leiders op om volledig mee te werken aan het onderzoek van het Strafhof en dit jaar steunden de VS verwijzing van de situatie in Libië naar het Strafhof. We kunnen alleen maar hopen dat andere belangrijke weigeraars als Rusland, Israël en Iran ook verdere toenadering zoeken tot het Strafhof en zich in ieder geval onthouden van daden die de doelstelling van het Strafhof ondermijnen. Het is nog te vroeg om te concluderen dat, naast het Libische volk, het Internationaal Strafhof de winnaar is van de Libische oorlog. De woorden van NAVO-chef Rasmussen dat er “geen reden is voor nader onderzoek” stellen niet gerust. Als de NAVO niets heeft misdaan, is er helemaal gene reden om niet volledig mee te werken aan het onderzoek van het strafhof. Dat verwachten we immers ook steeds van alle andere partijen. Het Internationaal Strafhof kan alleen geloofwaardig zijn als het in elke situatie alle strijdende partijen hetzelfde behandeld. Nederland is gastland van het Strafhof en zou dit dan ook met alle kracht moeten bepleiten.
