Emile Roemer in de VS: De teloorgang en kansen van Detroit
Aan het begin van het nieuwe jaar bezoeken SP-leider Emile Roemer, Hans van Heijningen (algemeen secretaris SP) en Kees Slager (oud SP-senator) de Verenigde Staten. Voor de website van de SP houden zij een dagboek bij. Aflevering zes: Detroit. Eerdere afleveringen van het reisverslag vindt u hier: Dag 1: New York, strijd en overdenken, Dag 2: Integreren gaat niet vanzelf en Dag 3 en 4: Washington.
Dianne Feeley, vijfenzeventig jaar, is vanaf haar jeugd politiek actief. Als blanke arbeidersmeid begon ze met het opvangen van daklozen in New York, werd ze actief in de anti-oorlogsbeweging rond Vietnam en plantte ze bomen in Nicaragua in de tijd van de Sandinistische revolutie. Ze verhuisde vijfentwintig jaar geleden van New York naar Detroit. Omdat ze nooit pensioen had opgebouwd, besloot ze in de auto-industrie te gaan werken. In no time won ze het vertrouwen van haar collega's en leidde ze stakingen tegen loondumping en slechtere arbeidsomstandigheden, soms tegen de lijn van de officiële vakbond in. Hoewel ze al tien jaar met pensioen is, is zij nog steeds actief en strijdbaar. 'Weet je wat mij het meest geraakt heeft, toen ik met pensioen ging? Dat mijn collega's bij mijn afscheid bijna allemaal tegen me zeiden: 'Wat jammer dat je weggaat, je hebt het verdiend, maar wat ben ik jaloers op je dat je mag stoppen. Ze bedoelden het ontzettend goed, maar de pijn die ik toen voelde zit er nog steeds. Want de bazen hebben onze trots en ons werkplezier kapot gemaakt. Tientallen jaren was je iemand als arbeider in de auto-industrie, maar dat is allemaal verleden tijd.
De teloorgang van de grote drie – Ford, General Motors en Cadillac – begon met het outsourcen van de toeleveringsbedrijven, met het verplaatsen van de productiecapaciteit van het centrum van de stad naar de satellietsteden en daarna naar het zuiden van de VS. Los van puur economische overwegingen heeft ook meegespeeld dat wij als arbeiders te goed georganiseerd waren en dat we ons niet weg lieten zetten op de werkvloer. Overwerk, werken in ploegendienst en in het weekend werd extra betaald, wie zijn proeftijd doorkwam en een vaste baan kreeg ontving met terugwerkende kracht salaris dat ingehouden was tijdens de proeftijd en wie na een leven van hard werken met pensioen ging, hoefde zich geen zorgen te maken. Maar dat is allemaal voorbij. De afgelopen tien jaar hebben de grote autobedrijven een groot deel van hun productiecapaciteit naar het zuiden van de VS en naar Mexico verplaatst en hebben zij verschillende soorten contracten in weten te voeren. Vaak gebeurde dat met steun van de vakbondstop die niet zag of niet wilde zien dat groepen arbeiders daardoor tegen elkaar uitgespeeld konden worden. Tot slot hebben de grote concerns de stad Detroit die economisch volledig afhankelijk van hen was, in crisis en armoede gestort. In deze stad waar zwarten met succes voor hun rechten vochten en een beter leven voor zichzelf en hun kinderen af wisten te dwingen, waar trots, zelfbewustzijn en motownmuziek de sleutelwoorden waren, groeit nu de zoveelste generatie op met een no future perspectief.'
Meerdere zwarten die wij spreken zijn ervan overtuigd dat hun stad bewust kapot gemaakt is door een blanke zakenelite die er op uit was om de zwarte arbeidersopmars te stuiten. Door het sluiten van bedrijven, de introductie van crack en heroïne onder de jeugd, het en masse opsluiten van zwarten in gevangenissen en door excessief politiegeweld zouden zwarte gemeenschappen kapot zijn gemaakt. 'Mensen in Detroit zijn van oudsher zo paranoia als de pest', aldus Dianne, 'maar neem hen dat maar eens kwalijk. Sommige zwarte collega's met wie ik werkte, hebben de meest vreselijke dingen meegemaakt in het zuiden. Daardoor zijn veel zwarten van het zuiden naar Detroit getrokken, waar zij kansen zagen om een beter leven op te bouwen. Hoewel de tijd van de rassenscheiding gelukkig voorbij is, is de omgang van blanken en zwarten op de werkvloer tot op de dag van vandaag ongemakkelijk. Toen een van onze meest populaire voormannen een paar jaar geleden een gewelddadige dood stierf en er zo'n vijfhonderd mensen op zijn begrafenis waren, kon je het aantal aanwezige blanke collega's op mijn vingers natellen. Blanken voelen zich vaak ongemakkelijk bij zwarten, die bij begrafenissen en in kerken een stuk expressiever zijn dan zijzelf', aldus Dianne. De crisis waar de stad onder gebukt gaat, is verschrikkelijk. De zwarte crisismanager die het failliete Detroit de afgelopen anderhalf jaar bestuurde, weet de crisis aan haar eigen bevolking die 'lui en dik' zou zijn. Gepensioneerde arbeiders werden met 20 tot 30 procent gekort op hun pensioen en moesten zwaar inleveren wat betreft hun ziektekosten. In de loop van dit jaar dreigen tienduizenden gezinnen op straat te worden gezet omdat zij de gemeentelijke belastingen niet kunnen betalen. De gemeentebelastingen zijn gebaseerd op oude WOZ-waarden van woningen, die in werkelijkheid door het instorten van de vastgoedmarkt dramatisch gekelderd zijn. Openbaar vervoer is er niet, terwijl twee derde van de bevolking geen geld heeft om een auto te kopen of zich in taxi's te verplaatsen. De gemeente is al tientallen jaren blut waardoor zij naar de bevolking weinig meer te bieden heeft dan politie, brandweer en ambulancediensten die allen op minimaal niveau opereren. Zomaar een berichtje uit de Detroit Free Press van vandaag: Kym L. Worthy, openbaar aanklager in Detroit, maakt bekend dat justitie vanwege gebrek aan budget de afgelopen jaren tienduizend aangiften van verkrachting heeft laten lopen.
Qua nieuw gemeentelijk beleid is het gemeentebestuur van Detroit de afgelopen tijd niet verder gekomen dan het subsidiëren van grote vastgoedprojecten met honderden miljoenen dollars, het aanleggen van een tramlijn van drie kilometer die een opkomende yuppenwijk met het centrum verbindt en het faciliteren van maar liefst drie gigantische casino's. 'In een daarvan ben ik een keer binnen geweest', zegt Dianne, 'maar je krijgt tranen in je ogen als je ziet wat voor volk daar rond loopt. Voor het overgrote deel arme stakkers die hun laatste geld vergokken in de hoop op de jackpot'.
Het Detroit Industrial Art-museum, dat tot stand gekomen is door toedoen van Henri Ford en andere grote auto-ondernemers, heeft een collectie om je vingers bij af te likken. Tal van internationale topstukken van Van Gogh, Rembrandt, beelden van Henry Moore, Giacometti, een prachtige collectie Indiaanse en Afrikaans-Amerikaanse kunst en – het motief van ons bezoek – de gigantische muurschilderingen van Diego Rivera die de automobielindustrie in beeld bracht in de jaren dertig, toen de sector model stond voor technologische vooruitgang en moderne arbeidersorganisatie. De gigantische schilderingen van honderden vierkante meters bevatten een schat aan heldere boodschappen, maar ook de nodige symboliek. Dat er achter de directeur een enorm industrieel oor te zien is, dat een van de arbeiders met een hamer in zijn hand een rode ster op de mouw van zijn overal heeft staan (naar een bekend kledingmerk uit die tijd) en dat naar de arbeiders kijkende middenklasse mensen verdacht veel op apen lijken, het zijn allemaal uitingen die de communistische gezindheid van de kunstenaar manifest maken.
Op weg naar onze afspraak met jonge zwarte activisten, stopt onze taxichauffeur bij een kruispunt waar een zwarte man met een bord om zijn nek bij min twintig graden zit te bedelen. Hij stopt hem snel twee dollar in zijn handen en stapt weer in. 'Ja, er is wel werk, je hebt ook veel gasten die aan de drugs zijn en een rotzooi van hun leven maken, maar als je niet kunt werken omdat je ziek bent, ja dan ben je hier wel de Sjaak'.
Will Copeland is een van de drijvende krachten binnen de East Michigan Environmental Action Council, die kantoor houdt in een statig pand van de Cristian Unification Church. Anders dan de naam van de organisatie en het onderkomen doen vermoeden, treffen we daar twee jongere en een oudere zwarte activist die de universiteit van de straat met succes doorlopen hebben. Ze spreken met waardering voor Obama voor zover die miljoenen mensen toegang heeft gegeven tot een ziektekostenverzekering en de vereiste financiële eigen bijdrage voor de eerste twee jaar van de community college af heeft geschaft. Maar zolang er – in hun woorden – meer gevangenissen dan middelbare scholen voor zwarten zijn, moet er nog wel wat gebeuren. Dat je gigantische bedragen voor je opleiding moet betalen, leidt ertoe dat veel jonge zwarten kansloos zijn. Voor zover ze studeren, zien ze zich gedwongen om die vakken te studeren waarmee je mogelijk een goede baan kunt scoren. Aan politiek heeft de zwarte jeugd nauwelijks een boodschap. 'Maar bij de pakken neer zitten, is natuurlijk geen optie', zegt Bryce die muziekproducent is en sound tracks, korte films en maatschappelijke en politiek verantwoordelijke commercials maakt. 'Het gaat erom dat je jongeren weet te bereiken en dat is niet zo moeilijk als je concreet iets kunt betekenen voor jonge rappers. Verder organiseer ik met een groep mensen weggeefwinkels, want wie heeft er nou geen spullen staan waar andere mensen wat aan hebben of die je zelf kunt gebruiken. Sinds kort ben ik ook aan de slag met een project waarbij je via printen materialen kunt maken. We zijn nu bezig om op die manier een huis te bouwen. En het mooie is dat je door met jongeren op zo'n manier aan de slag te gaan, ook ouderen nieuwe energie geeft, dat je generaties een beetje met elkaar verbindt. Want van gemeenschap is natuurlijk geen sprake zolang jongeren zeggen dat hun leven net als dat van hun ouders grote shit is.
'Wij hebben gevochten, hebben verloren, maar moeten terug in de ring', zegt Darryl die midden vijftig is en in jonger jaren lid van de Black Panthers was. 'Ik denk nog wel eens met weemoed terug aan hoe onze burgemeester Coleman Young reageerde toen het gerechtshof bepaalde dat de Ku Klux Klan in Detroit mocht demonstreren. 'Dat is prima', zei Young, 'maar dan geef ik de politie en de ambulancedienst verplicht een dag vrij. Niet een, ik herhaal, niet een blanke racist kwam er op de dag van de demonstratie opdagen.'
Maar de tijden zijn veranderd. Een groot deel van onze mensen is nu bezig met overleven en daar moeten we hen in ondersteunen. Samenwerken, door bijvoorbeeld coöperaties op te zetten. Hoe haal je het in je hoofd om mensen die knel zitten van elektriciteit af te sluiten. 's Nachts mensen in het donker zetten, de misdaad vrij spel geven en de politie een alibi geven om bepaalde buurten niet in te gaan. In Harlem Park hebben we met Sol-Idarity zonnepanelen geïnstalleerd. Op die manier laten we zien dat we ons niet in de duisternis laten drukken.
Een van de dingen waar Will mee bezig is – Will is met duizend dingen bezig, en ook nog effectief volgens zijn vrienden – is het verhinderen van waterafsluitingen die dit jaar 35 duizend gezinnen boven het hoofd hangt. Het gemeentelijke waterbedrijf zou zich schuldig maken aan 'zwarten bashen' door een beeld te schetsen dat hun klanten niet met geld om kunnen gaan, op nieuwe Nikes lopen, etcetera. Dat zij zelf lekken niet aanpakken, klanten op laten draaien voor de kosten van leningen die het bedrijf is aangegaan, daar hoor je het bedrijf niet over. Dat we de VN bij het waterprobleem hebben weten te betrekken en dat die naar buiten heeft gebracht dat het waterbeleid van Detroit een inbreuk op de mensenrecht vormt, doet mij echt deugd. Normaal gesproken zijn het landen en steden die diep in de problemen zitten die dat overkomt, maar in dit geval staat ons gemeentebestuur zwaar voor schut. Dat onze voormalige burgemeester kort geleden vanwege corruptie tot dertig jaar cel veroordeeld is, zegt genoeg.
'Niet alleen zijn we bezig met mensen correct te informeren, maar ook om mensen uit de zwarte gemeenschap tot leiders op te leiden. Want de problemen leren kennen in de praktijk, is toch iets anders dan zelf opgroeien in zulke omstandigheden. Ik neem jonge gasten mee naar delen van de stad of van de staat waar ze nog nooit geweest zijn. En verder zijn we bezig om mensen op verschillende terreinen met elkaar in contact te brengen. Want ondanks alles is Detroit een wereldstad, een stad met cultuur en muziektraditie waar we hartstikke trots op moeten zijn. Het opkrikken van je eigenwaarde is een voorwaarde om te vechten voor je rechten en voor een leefbare stad. Daar zijn we in Detroit met een paar honderd mensen mee bezig. Minder jongeren dan tien, twintig jaar geleden gaan naar de kloten door drugs en ook het geweld in gezinnen en op straat is aanzienlijk minder dan in het recente verleden. We hebben nog een lange weg te gaan, maar we weten in ieder geval welke kant we op moeten.
