Renske Leijten: ‘Ik ben dezelfde gebleven, hoor’
Voordat het kabinet viel, verliet ze de Tweede Kamer, wat het hele land schokte. We zochten haar op, twee maanden later. Niet bij haar thuis, noch in een trendy eetcafé of in een strakke hotellobby, maar op straat, tussen de mensen. Daar waar het volgens haar 'echt en oprecht' is en waar de democratisering van de samenleving moet bloeien.
Tekst: Rob Janssen
"Renske, hoe gaat het met je?" vroegen we. "Goed!" antwoordde ze met een brede glimlach. "En mis je de Tweede Kamer al?" "Nee!" Ze beantwoordde de vragen met een brede glimlach, want ze wist dat De Tribune, de SP, en zoveel anderen meer wilden weten dan slechts twee woorden.
We stonden in de winkelstraat in IJmuiden, waar een fikse bui mensen de Hema in dreef. Of onder het zeil van de SP-tent, waar partijgenoten uit de regio posten om met mensen in gesprek te gaan over de toekomst van IJmond en de rol van Tata Steel daarin. Volgens velen is dit bedrijf de grootste CO2- en stikstofuitstoter van ons land, maar tevens de grootste werkgever in de regio. Deze feiten dreigen de politiek, tal van belangengroepen en organisaties, en uiteraard het bedrijf zelf in een soort loopgravenoorlog te betrekken waarin voorgestelde oplossingen variëren van 'sluiten' tot 'doorgaan zoals het is'. Precies wat de SP wil voorkomen. De IJmond-socialisten redeneren dat als de discussie blijft plaatsvinden zonder de directe betrokkenheid van de inwoners, er nooit een oplossing zal komen die breed wordt gedragen in de regio. Daarom gaan ze de straat op onder het motto 'U bent nu aan het woord' om de mensen direct te raadplegen.
Paraat staan
‘IJmuiden ontploft als Tata dichtgaat,’ zei een mevrouw tegen Renske Leijten toen ze werd aangesproken. ‘Ik heb nooit last gehad van Tata. De meeste mensen die klagen komen hier niet vandaan,’ merkte een ander op. Binnen een kwartier werd duidelijk dat veel mensen in IJmuiden een positief beeld hebben van Tata Steel. Het bedrijf staat bekend als een goede werkgever en betekent veel voor de regio. De verwachting is echter dat de stemming 'aan de overkant' – ten noorden van het Noordzee-kanaal – anders is. Daar bevindt zich de Tata-fabriek, evenals Velsen-Noord en Wijk aan Zee. Vooral daar worden verhalen verteld over volstrekt onleefbare woon- en leefomstandigheden, over complete families die kanker hebben gekregen. En ook daar staat de SP paraat.
Terug naar IJmuiden. Toen Renske Leijten wees op de mogelijke miljardensubsidie voor vergroening van de staalproductie bij Tata, vonden velen dat geen slecht idee. Over het idee dat de Nederlandse staat een belang in Tata zou moeten verwerven, waren de meningen aanvankelijk verdeeld. Maar toen ze benadrukte dat de staat ook mede-eigenaar is van bijvoorbeeld de NS en Air France/KLM, knikten sommigen langzaam, alsof ze dachten: "Ja, inderdaad."
Nep
Het is bekend: ze stapte begin juli uit de Kamer, enkele dagen voordat het kabinet viel. De schok was groot, zowel binnen als buiten de SP. Bijna zeventien jaar lang Kamerlid, een van de meest prominente parlementariërs in Den Haag, met ruim 140.000 voorkeursstemmen een van de grootste stemmentrekkers tijdens de Kamerverkiezingen in 2021. Binnen de SP was ze hét gezicht van de strijd op de zware zorg- en welzijnsdossiers. Zo verdween bijvoorbeeld op haar initiatief de marktdwang op de huishoudelijke zorg in de Wmo. Later was ze actief op de terreinen van Financiën en Economische Zaken, en natuurlijk speelde ze een belangrijke rol in het toeslagenschandaal. En toen - nu twee maanden geleden - stopte ze, sprak van een ‘giftige’ sfeer in de Kamer en zei dat voor haar de democratie niet langer in politiek Den Haag lag.
‘Toen Pieter Omtzigt onlangs zijn nieuwe partij presenteerde, werd ik de volgende ochtend door de krant gebeld. Wat ik van Pieters plannen vond. Die journalist vond dat ik daar wel wat over kon zeggen, omdat ik nu zogenaamd onafhankelijk ben. Maar hállo, ik ben dezelfde gebleven, hoor! Alsof je in de politiek en als Kamerlid niet jezelf bent!’ Ze wil maar zeggen: de opmerking van die journalist geeft aan wat langzaamaan steeds meer aan haar knaagde in Den Haag; de discrepantie tussen het onechte en het oprechte. ‘Ik was gewoon klaar met die kletsende klasse,’ zei ze met een klinkende alliteratie. ‘Ik kan geen respect opbrengen voor mensen die niet echt zijn. Luister, er lopen in Den Haag echt heel veel leuke mensen rond. Maar als het werk, de debatten, enzovoort niet meer over mensen gaan, de mensen voor wie we gekozen zijn, dan vind ik het zó onecht, zó nep. ‘Neem Rutte, die vlak voor de val van het kabinet nog zei: “We zijn in oorlog, dus dit kabinet moet blijven zitten.” Ja, sorry, daar heb ik het geduld niet meer voor.
Ruggengraat van de partij
Nou, leuke boodschap voor de mensen die nu op de SP-kandidatenlijst staan… ‘Onzin. Zij weten allemaal heel goed dat je er moet zijn voor de mensen. Dat is de ruggengraat van de partij. Kijk… dít hier, dít is echt.’ Ze wees naar de inwoners van IJmuiden die met haar partijgenoten in gesprek waren. ‘Voor mij is het een zegen om de tijd te hebben om dit te kunnen doen.’ En wat betreft meer tijd voor haar partner en kinderen? ‘Nee, dat was niet mijn drijfveer om het Kamerlidmaatschap te beëindigen. Maar kijk, zo vaak kwam ik als Kamerlid om middernacht thuis, volledig uitgeblust. En soms was ik de volgende dag ook nog uitgeput. Dat is niet goed. Je moet dingen doen die ervoor zorgen dat je met energie thuiskomt.’
Haar besluit was dus geen opwelling. Eerder had ze al twijfels over of de Haagse politiek haar nog de gewenste dosis positieve energie zou geven. Het vertrek van Agnes Kant, haar politieke voorbeeld, had veel pijn gedaan en haar voor het eerst aan het twijfelen gebracht. ‘Agnes was een boegbeeld en enorm geliefd in het land.’ Jaren later ging Emile Roemer, die haar steeds had weten te inspireren en te motiveren. Kant en Roemer, ja, dat waren mensen die over mensen wilden praten, zegt ze. Ze gingen allebei weg, en velen weten wat ze hebben meegemaakt. Renske Leijten bleef. ‘En toen kwam het toeslagenschandaal.’ En kon ze gewoon niet weg, bedoelt ze te zeggen. Het échec van Kamervoorzitter Arib vergrootte haar twijfels nog verder. ‘Ze was een goede voorzitter en verdiende het niet om zo te vertrekken.’ Afgelopen winter hakten ze de knoop door: het wordt komende zomer, na het SP-Congres over het beginselprogramma ‘Heel de Mens’. En zo ging het ook.
Dilemma
En nu maakt ze het goed. Ze komt opgewekt en ontspannen over, hier in IJmuiden. Ze spreekt met mensen over de toekomst van de regio, luistert naar hun verhalen en signaleert het dilemma: het is werkgelegenheid versus schone lucht, gezondheid versus economie. Dus, Renske, wat is het antwoord? ‘Allebei. Het moet niet óf-óf zijn, maar én-én. Er moet samenhang zijn tussen die twee: werkgelegenheid moet samengaan met gezondheid. Het overbruggen van die tegenstelling is onze taak. Daarvoor hebben we twee dingen nodig. Ten eerste democratisering: we moeten werken aan een andere machtsbalans waarbij de mensen meer te zeggen krijgen. Op dit moment worden belangrijke besluiten over Tata Steel genomen in India, waar het hoofdkantoor is gevestigd. Ten tweede, om precies te weten wat er speelt en welke financiële afwegingen worden gemaakt, moet de overheid een belang in het bedrijf willen hebben - bijvoorbeeld door aandelen te kopen.’ Tata in staatseigendom? ‘Nee, het hoeft niet volledig in handen van de staat te komen. Het kan deels ook via een aanzienlijk aandeel in het bedrijf. Gezien het belang voor heel Nederland moeten we namens onze inwoners kunnen deelnemen aan discussies over verduurzaming en CO2-reductie, zeker als er een miljardensubsidie in beeld komt. De staat moet strategisch kunnen handelen als het gaat om vraagstukken waarin gezondheid en werkgelegenheid centraal staan. Dat kan niet alleen worden overgelaten aan directies, een hoofdkantoor ergens in het buitenland en een handvol bewindslieden in Den Haag. Om te begrijpen hoe de inwoners van de IJmond hun toekomst zien, bezoekt de SP hen en vraagt hen om input.
Begin van iets goeds
Als ze straks thuiskomt, zal ze verder werken aan haar boek over Eva González Pérez, de Brabantse advocaat die het hele toeslagenschandaal aan het licht bracht. Ze bewondert haar. ‘Het waren haar cliënten die te maken kregen met vreemde terugvorderingen, waarna ze naar de ombudsman en de politiek stapte. Natuurlijk hadden wij ons eigen Zwartboek, maar zonder Eva's vastberadenheid en inzet zouden we nooit zo ver zijn gekomen. Ik vind haar verhaal inspirerend en het moet worden verteld. En weet je, nog lang niet alles is verteld...’ Het schandaal heeft nog steeds invloed. Niet alleen vanwege het schokkende feit dat in Nederland zoveel wanhopige ouders tegenover een schijnbaar almachtige Belastingdienst en overheid stonden en hun leven door toedoen van anderen in een puinhoop zagen veranderen. Alle ellende heeft ook iets positiefs opgeleverd. ‘Je merkt dat de affaire een omslag heeft teweeggebracht; dat men nu anders kijkt naar de wanhoop van ouders en voorzichtiger oordeelt over de schuld van armoede. Laat ik het zo zeggen, het toeslagenschandaal was het begin van iets dat hopelijk ten goede komt aan mensen.’ Ze heeft het boek over het toeslagenschandaal dus nog niet gesloten. Integendeel; ze werkt er met hart en ziel aan.