Interview Arjan Vliegenthart: ‘Ik voer een activistisch armoedebeleid’

Ten tweede zijn er nogal wat nieuwe wetenschappelijke inzichten die erop wijzen dat mensen die een tekort hebben aan geld zich anders gedragen dan mensen die wel geld hebben. Schulden maken letterlijk dom, laten twee Harvard-hoogleraren zien in hun prachtige boek Schaarste. Mensen met schulden verkiezen bovendien vaak de korte termijn boven de lange termijn. Ze kiezen bijvoorbeeld om nu te eten in plaats van vier jaar lang de opleiding van hun kind te betalen. Dat is geen gekke beslissing, maar het beleid is daar helemaal niet op ingericht. Neoliberaal beleid met betrekking tot armoede en schulden schrijft immers voor dat als je mensen maar genoeg prikkelt, dat ze dan vanzelf de goede richting in lopen, terwijl de gedragspsychologie aantoont dat dit kletskoek is. Ik denk dat we veel meer aansluiting moeten zoeken bij moderne maatschappelijke en wetenschappelijke inzichten over wat gebrek met mensen doet, zodat je daar je beleid beter op af kunt stellen.’ 

Hoe helpt een serie als Schuldig bij de bewustwording omtrent mensen met schulden?

‘De serie laat goed zien hoe complex de schuldenproblematiek voor heel veel mensen is. Dat zij niet met een klein zetje in de goede richting heel snel uit de schulden kunnen komen, zoals neoliberalen willen doen geloven. Maar dat je mensen met schulden bij de hand neemt. En dat je ze op kracht brengt, in plaats van een beroep te doen op hun eigen kracht. In die zin helpt de serie om de publieke discussie over schulden aan te zwengelen en het debat enigszins van toon te laten veranderen.’ 

Welk effect heeft jouw armoede­beleid en zo’n serie als Schuldig op jouw collega’s van D66 en VVD in het college? 

‘Ze denken nog steeds dat ik niet goed wijs ben, maar ze moeten wel toegeven dat mijn aanpak werkt. Als de Nationale Ombudsman schrijft dat in Amsterdam de schuldhulpverlening bij de toegangspoort beter is georganiseerd dan elders, dan is dat een compliment voor het hele college. Als de staatssecretaris zegt dat andere steden kunnen leren van de Amsterdamse aanpak op het gebied van schuldhulpverlening, net zo goed. Als je ziet dat Amsterdam vooroploopt in het daadwerkelijk mee laten doen van mensen die weinig geld hebben, dan leidt dat uiteindelijk tot een betere uitstroom naar werk. Amsterdam was in 2015 de enige van de vier grote steden waarin het aantal bijstands­gerechtigden daalde. Natuurlijk speelt economische voorspoed een belangrijke rol, maar het gaat ook om politieke keuzes. Amsterdam scoort heel goed op de uitstroom van mensen naar werk. Rotterdam scoort heel goed op het uit de uitkering jagen van mensen. Het is maar waar je voor kiest.’ 

Wat doe je om jouw boodschap ook aan politiek Den Haag over te brengen?

‘Ik ben voorzitter van de commissie Werk en Inkomen van de VNG, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. In die hoedanigheid spreek ik regelmatig met staatssecretaris Klijnsma. Dan bespreek ik de inzichten waar ik het eerder over had ook met haar. En daar waar ik vind dat de staatssecretaris zaken verkeerd aanpakt, zoals bij de tegenprestatie of de kostendelersnorm die heel veel mensen in de schulden brengt, ga ik de discussie aan. Dan helpt het wel als je als wethouder van de grootste gemeente van Nederland kunt laten zien dat het anders kan. Daar ben ik best trots op.’ 

Wat voor aanpak is er nodig om te voorkomen dat werkende mensen in armoede leven en in de schulden raken? 

‘Toen Jan Marijnissen in 1996 in  Tegenstemmen schreef dat hij tijdens zijn reis naar de Verenigde Staten zag dat iemand onder een brug sliep, ­
’s ochtends zijn das recht trok en vervolgens naar zijn werk ging, dachten wij dat zoiets alleen in Amerika kon gebeuren. Maar twintig jaar later moeten we constateren dat ook in Nederland veel werkende armen zijn. Werk is in dit land niet langer een garantie om niet in armoede te hoeven leven. En ik denk dat het een kwestie van beschaving is om dat tegen te gaan. De oplossing ligt voor een deel in de verhoging van het minimumloon, het steviger neerzetten van de cao-afspraken en een eind maken aan de doorgeslagen flexibilisering, door flex duurder te maken en vast goedkoper. Dat kunnen we in Amsterdam helaas niet regelen, dat zal in Den Haag moeten gebeuren.’

Wat zou er moeten gebeuren om te voorkomen dat mensen schulden maken? 

‘Voor een deel door financiële educatie waar al op jonge leeftijd mee begonnen moet worden. Maar voor een deel ook door op een andere manier te denken over waar schulden vandaan komen. Als je bijvoorbeeld de ziektekostenverzekering niet kunt betalen, dan krijg je in Nederland een boete, waarmee de schuld alleen maar hoger wordt. Dit soort perverse prikkels moet uit het systeem. En ik denk dat we eerlijk moeten vaststellen dat de uitkeringen te laag zijn om van rond te kunnen komen; zeker in een stad als Amsterdam, met hoge huren en relatief hoge kosten voor het dagelijks levensonderhoud. Daarom pleit de SP in haar verkiezingsprogramma ook voor verhoging van de minimumlonen en de daaraan gekoppelde sociale uitkeringen met 10 procent.’

Voor concrete voorstellen van de SP om armoede en schulden tegen te gaan zie:

Sadet Karabulut en Hans Boerwinkel, 2016: Masterplan armoede en schulden. Een leven zonder geldzorgen.

Arjan Vliegenthart (1978) is sinds 2014 wethouder Sociale Zaken namens de SP in Amsterdam. Eerder was hij voor dezelfde partij onder meer directeur van het Wetenschappelijk Bureau en Eerste Kamerlid.