'Iedereen moet zich met de polititiek bemoeien'
Na de provinciale verkiezingen van 15 maart, kiezen de nieuwe Statenleden eind mei de Eerste Kamer. Getrapt kiezen, heet dat. Tiny Kox is de voorgedragen kandidaat om de lijst van de SP aan te voeren. Een stem op de SP op 15 maart telt dubbel, zegt hij: ‘Je krijgt dan een sterke SP in de provincie, met beter beleid - én een sterke SP in de Eerste Kamer. Gebruik zo’n kans, zeg ik!’
Je bent de nestor van de Eerste Kamer, wat betekent dat?
‘Dat ik sinds 2003 iedereen daar heb zien komen - en velen zien gaan. Ik ben er het hele neoliberale tijdvak bij gebleven, de periode dat de politiek dacht: de samenleving loopt vast, we moeten het anders doen. Allebei waar - maar opeenvolgende regeringen, met steun van de meeste partijen, hebben wél finaal de verkeerde weg gekozen. Als SP hebben we daar al die tijd tegenwicht aan geboden. Wij zijn de partij die nooit is gaan geloven dat het uitverkopen van de publieke zaak aan de markt een duurzame verbetering voor gewone mensen zou opleveren. Anderen zeiden dat we niet met de tijd meegingen. Maar nu is het tijd dat andere politici erkennen dat zíj de verkeerde afslag hebben genomen - en gewone mensen daar de rekening van betalen. Of het nu gaat om te hoge huren, te weinig woningen, een falend milieu- en klimaatbeleid, tekorten in de zorg, problemen in het onderwijs en onzekere pensioenen. Het roer moet nu echt om, om erger te voorkomen en de samenleving eindelijk beter en eerlijker te maken. Kortom: het wordt nu ónze tijd – laten we die tijd gebruiken!’
Wat is het verschil tussen toen je begon en nu?
‘Dat iedereen nu wél begrijpt dat we op een aantal essentiële punten doorgeschoten zijn. Zelfs de minister-president - en die is niet de rapste om zijn ongelijk toe te geven. In coronatijd moesten we ongekend ingrijpende maatregelen nemen om de economie en de samenleving overeind te houden. Met een samenleving waarin de overheid en de gemeenschap meer te vertellen had gehad, was dat een stuk makkelijker geweest. In de financiële crisis zagen we dat de banken zoveel macht hadden, dat we ze met enorm kostbare maatregelen overeind moesten houden. En nu, in de energiecrisis, zien we dat we vrijwel niks te zeggen hebben over onze energievoorziening. Nog niet zo lang geleden waren de energiebedrijven van onze provincies en gemeenten. Maar onder druk van de politiek zijn ze in de uitverkoop gedaan, goeddeels aan buitenlandse bedrijven. Wij hebben dat altijd dom en kortzichtig genoemd. Terecht, zoals nu blijkt.’
Wat moeten we anders doen?
‘De zeggenschap die we hebben weggegeven, weer terugnemen. De kortste uitweg uit een doodlopende straat is omdraaien. Dat geldt voor de energievoorziening, het openbaar vervoer, de ruimtelijke ordening en de aanpak van milieuvervuiling en klimaatverandering. Dan kunnen we het samen beter gaan doen, en hoeven niet alles te vragen aan grote concerns of aan miljardairs die nu over van alles en nog wat de baas menen te mogen spelen. De regie terugnemen, radicaal kiezen voor echte democratische zeggenschap over zaken die van ons allemaal horen te zijn. Daar ben ik voor. Dat is ook het pleidooi van Lilian Marijnissen in haar boek ‘De winst van eerlijk delen’. Ik vind dat een hoopvolle oproep, waar we met ons allen vol voor moeten gaan. De tijd is er klaar voor.’
Naast Eerste Kamerlid ben je nu ook president van de parlementaire assemblee van de Raad van Europa. Wat is dat precies en blijf je dat ook doen?
In de Raad van Europa zitten vertegenwoordigers van de parlementen van 46 Europese lidstaten, van IJsland tot Turkije en van de Noordpool tot de Middellandse Zee. De organisatie heeft samenwerken tot behoud en bevordering van de vrede in heel Europa tot doel – iets waar wij als vredespartij SP ook pal voor staan. De rol die ik als president vervul is ontzettend eervol en belangrijk. Dit jaar wil ik dat dus zeker blijven doen, als ik eind januari tenminste herkozen word door de leden van de parlementaire assemblee. Ik denk dat de meesten tevreden zijn over mijn eerste jaar en dat ze me ook een tweede - en laatste - termijn zullen gunnen. Ik heb nog een stevige agenda! ’
Dat betekent waarschijnlijk hard werken - maar levert het ook resultaten op?
‘In mijn eerste termijn heb ik er nadrukkelijk aan bijgedragen dat we Rusland uit de organisatie hebben gezet vanwege de oorlog tegen Oekraïne. Hard maar absoluut nodig. Als je vrede moet beschermen, ga je geen aanvalsoorlog beginnen. Punt uit. Ik zet me ook permanent in voor effectieve hulp aan Oekraïne, waar duizenden mensen gedood en gewond zijn en miljoenen mensen op de vlucht. De wederopbouw van dat vernielde land behoeft hoge prioriteit van de internationale gemeenschap. Ik ben daarom kort na de Russische inval al naar Oekraïne gereisd voor overleg met het parlement hierover en overleg nog steeds over wat nodig is. Nu ligt er een actieplan van de Raad van Europa, het grootste ooit.
Ik heb met succes geijverd voor een topconferentie van alle staatshoofden en regeringsleiders van de 46 overgebleven lidstaten, half mei in Reykjavik. Die bijeenkomst - de vorige was in 2005 - zal erover gaan hoe we de multilaterale samenwerking tussen Europese landen herstellen, versterken en waar nodig opnieuw moeten uitvinden. Ook iets waar we ons als SP voor inzetten omdat alleen zo gevaarlijk unilateraal handelen van machtige staten, zoals nu Rusland, en straks wellicht andere staten, aan banden gelegd worden, en landen op basis van gelijkheid samenwerken, in ieders belang. Op die topconferentie mag ik de parlementaire assemblee vertegenwoordigen en onze voorstellen toelichten. Als president zet ik me ook extra in voor betere naleving van het Verdrag ter preventie van geweld tegen vrouwen, in heel Europa. En ik ijver overal voor vrijlating van politieke gevangenen. Mijn motto is dat politici in parlementen en het publieke debat horen, niet achter tralies. Niet in Turkije, niet in Azerbeidzjan, niet in Groot-Brittannië, nergens in Europa.’
Dat klinkt erg ambitieus!
‘Het Europees Verdrag voor de rechten van de mens van de Raad van Europa is prachtig en geldt in heel Europa, ook bij ons, als bindend recht. Landen móeten zich eraan houden. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Zeker nu we een bloedige oorlog in Europa meemaken en heel wat lidstaten eerder voor minder mensenrechten en minder democratie lijken te kiezen. Ik heb dus inderdaad een uitdagende job, dat wel.
De parlementaire assemblee geldt als de politieke motor van de Raad van Europa. Hoe beter die werkt, hoe beter het resultaat om de vrede te helpen beschermen en mensenrechten, rechtsstatelijkheid en democratie in heel Europa te versterken. Daar zet ik me voor in, en dat lijkt te lukken. Ik vind het een eer om dit allemaal als SP’er te mogen doen. Het past prima in ons programma. Ik hoop dat ook onze kiezers en leden blij zijn met mijn acties in Europees verband. Zoals gezegd: socialisten horen ook internationalisten te zijn.’
Doen de provinciale verkiezingen er dan wel toe als je tegelijkertijd bezig bent met grote internationale zaken als oorlog en vrede?
‘Er bestaat een raar idee bij sommigen, ook in Den Haag, dat provinciale verkiezingen niet zo veel voorstellen. Ik zeg dat ze juist van groot belang zijn. De provinciale volksvertegenwoordigers gaan over ruimtelijke ordening, waar we huizen bouwen, bedrijventerreinen aanleggen, de natuur de ruimte geven, ons water herbergen. Over de inrichting van de landbouw, het beschermen van ons milieu, hoe we ons vervoeren, over de infrastructuur. Zeg maar eens dat die zaken niet voor heel veel mensen belangrijk zijn! En daarbij hoop ik dat politici en media de aandacht ook zullen richten op de landelijke component van de provinciale verkiezingen: de verkiezing van de Eerste Kamer en de gevolgen voor het regeringsbeleid. Die kunnen immers groot zijn.
Als we provinciaal goed scoren, kunnen we ook weer aan de knoppen zitten, zoals tussen 2015 en 2019, toen we in de helft van alle provincies meebestuurden. In mijn eigen provincie, Noord-Brabant, konden we toen een aantal verstandige afspraken maken om de negatieve invloed van de landbouw op de omgeving terug te dringen en om de Brabantse natuur beter te beschermen dan de regering wilde. In de afgelopen jaren zijn die afspraken weer deels losgelaten. Heel dom. De SP weet wat boeren zijn, wat burgers zijn en wat buitenlui zijn, wij komen onder alle mensen, dat is onze aard. Opmerkingen over ‘de provincialen van de SP’ heb ik altijd als geuzennaam gedragen. Niks mis met een goede provinciaal. Den Haag is echt niet het epicentrum van de wereld. Politiek pakt uit in je straat, je gemeente, je regio, je provincie - en soms nog veel verder weg. Politiek bemoeit zich met iedereen - daarom moet iedereen zich bij verkiezingen met de politiek bemoeien!’
4x de SP-Senaatsfractie in actie
Dat de Eerste Kamer er toe doet blijkt wel uit deze vier onderwerpen waar de SP-senatoren vol op hebben ingezet.
Huurstop afgedwongen
In coronatijd stelde Tiny Kox voor om een tijdelijke huurstop in te voeren. De meerderheid van de Eerste Kamer was het met hem eens. Minister Ollongren niet – zij weigerde tot twee maal toe de maatregel uit te voeren. Daarop nam de Eerste Kamer, voor het eerst in 145 jaar, een motie van afkeuring, ingediend door Kox, aan. Een jaar later werden de sociale huren bevroren. Helaas slechts voor één jaar dus er is nog meer te doen.
Parlementaire zeggenschap in coronatijd vastgelegd
De regering stelde bijzondere wetgeving op om in de coronatijd lockdowns te kunnen instellen. In eerste instantie zouden de Eerste en de Tweede Kamer daar niet bij betrokken worden. Een motie van SP-senator Rik Janssen eiste echter dat beide Kamers ‘bepalende zeggenschap’ moesten krijgen. Zijn motie werd aangenomen, en in juli 2021 nam de Eerste Kamer een wetsvoorstel daarover bijna unaniem aan. Alleen de VVD stemde tegen.
Digitale overheid moet veilig zijn
Al in 2010 stelde Arda Gerkens - toen nog Tweede Kamerlid voor de SP - vragen over de onveiligheid van DigID. Nog steeds is de veiligheid onvoldoende gewaarborgd volgens haar. Grote bedrijven spelen een te belangrijke rol - die eigenlijk toekomt aan de overheid. Zij krijgen persoonlijke informatie in handen waar ze niets mee mogen doen. Maar omdat ze zo machtig zijn, zijn ze nauwelijks gevoelig voor boetes. Arda Gerkens wil dat er gebruik wordt gemaakt van open source software, zodat duidelijk is wat er met onze informatie gebeurt.
CETA: de draai van de PvdA
Bastiaan van Apeldoorn heeft zich, met veel maatschappelijke organisaties, fel verzet tegen Nederlandse instemming met CETA, het omstreden handelsverdrag met Canada. De SP is niet tegen handel, maar geeft de voorkeur aan eerlijke handel boven vrijhandel, waar veel beschermende regelgeving wordt afgeschaft. Daarnaast zit er in CETA een afspraak dat handelsconflicten niet voor de rechter komen, maar voor een apart hof van arbitrage, met eigen regels. Het verzet in de Eerste Kamer was succesvol – totdat de PvdA in de Eerste Kamer omging en het verdrag toch werd goedgekeurd.